ពេលបំបៅដោះកូន...ក្រៅពីជំងឺមហារីក តើសុដន់អាចមានជំងឺអ្វីខ្លះ?

នៅពេលស្រ្តីមានគភ៌ គេសង្កេតឃើញថានៅខែទី២នៃគភ៌សុដន់មានការកើនទំហំជាដាច់ខាត់។ បាតុភូតនេះវាមានទំនាក់ទំនងរវាងការលូតលាស់របស់ជាលិកាក្រពេញដោះ ដែលអាស្រ័យទៅតាមដំណើរការនៃអ័រម៉ូន។

ដំណាលគ្នានេះដែរ គេសង្កេតឃើញនៅលើសន្លង់ដោះជុំវិញក្បាលដោះប្រែពណ៌ត្នោត និងមាន tubercules de Montgomery រីកធំហើយជាញឹកញាប់មានសសៃវ៉ែនជាច្រើន និងអាចមានកើតសង្វារនៅលើសុដន់ទៀតផង។ នៅពេលនេះ សុដន់មានសភាពណែនខ្លាំងដែលនាំឲ្យការពិនិត្យគ្លីនិកមានការពិបាក។ ដូចដែលយើងបានដឹងត្រួសៗមកថា ពេលស្រ្តីកំពុងមានគភ៌ និងពេលម្ដាយបំបៅកូន សុដន់អាចជាកន្លែងមួយដែលមានជំងឺស្រាល (pathologies bénignes intercurrentes) ជាច្រើនដែលកើតឡើងក្នុងពេលមានជំងឺពីមុន ចំណែកនៅពេលម្ដាយបំបៅកូនវាក៏មានជំងឺសុដន់ ដោយសារវិបត្តិដែលជាករណីពិសេសនៅក្នុងដំណាក់កាលនោះ។

មុននឹងរៀបរាប់ពីជំងឺសុដន់ទាំងអស់នោះ យើងត្រូវរំលឹកឲ្យដឹងផងដែរថា នៅពេលស្រ្តីកំពុងមានគភ៌ជាញឹកញាប់វាអាចមានហូរទឹកដោះបន្តិចបន្តួចចេញពីក្បាលដោះទាំងសងខាង។ នៅត្រីមាសទី១វាមានទឹកថ្លា បន្ទាប់មកទៀតគេឃើញមានការបញ្ចេញទឹកដោះដំបូង ដែលជាអង់ទីគ័រដ៏ល្អ(colostrum)។ គេត្រូវតែរក្សាការហូរទឹកដោះនេះដោយចៀសវាងរាល់ការជំរុញដោយការពិនិត្យខុសពេលវេលាដែលអាចបណ្ដាលឲ្យមានការបញ្ចេញពួក ocytocine ពីខួរក្បាល។

 តើ Pathologies Spécifiques ទាំងនោះមានអ្វីខ្លះ?

ការបញ្ចេញទឹកដោះ គឺកើតមានឡើងបន្ទាប់ពីការកកើតនៃការរីកលូតលាស់របស់ក្រពេញដោះ។ នៅអំទ្បុងពេលស្ត្រីមានគភ៌ អ័រម៉ូនអឺស្ត្រូហ្សែន អ័រម៉ូនប្រូហ្សេសស្តេរ៉ូន អ័រម៉ូនឡាក់តូហ្សែនប្លាសង់តែរ(HPL) និងអ័រម៉ូនប្រូឡាក់ទីនបានអនុញ្ញាតិ្តឲ្យថង់ទឹកដោះបញ្ចេញទឹកដោះ (ជាកន្លែងដែលថង់ទឹកដោះ បញ្ចេញទឹកដោះមានសមាសភាព គ្រប់គ្រង់ក្នុងការបញ្ចេញទឹកដោះ)។ នៅពេលស្រ្តីសំរាលកូន វាបណ្ដាលឲ្យអ័រម៉ូនអឺស្ត្រូហ្សែន អ័រម៉ូនឡាក់តូហ្សែនប្លាសង់តែរ(HPL)ធ្លាកចុះ ពិសេសអ័រម៉ូនប្រូហ្សេសស្តេរ៉ូនដែលវាជុំរុញឲ្យមានការបច្ចេញទឹកដោះ។

ម្យ៉ាងវិញទៀត ការជុំរុញឲ្យស្រ្តីបំបៅដោះកូន ជាកត្តាធ្វើឲ្យខួរក្បាលបញ្ចេញ ocytoxine ដែលអនុញ្ញាត្តិឲ្យមានការបញ្ចេញទឹកដោះដែរ។ តើមានឧប្បត្តិហេតុអ្វីខ្លះអាចកើតមាននៅរយៈដំបូងពេលបំបៅកូន?

១- ឧប្បត្តិហេតុដែលគ្មានក្លាយរោគ

ក- ការហូរចេញវត្ថុរាវតាមក្បាលដោះ នៅពេលមានគភ៌(écoulements pendant la grossesse)

សូមរំលឹកថាការហូរទឹកថ្លាៗចេញពីរន្ធជាច្រើននៃក្បាលដោះទាំងសងខាងមានជាញឹកញាប់នៅអំឡុងមានផ្ទៃពោះ។ វាត្រូវតែគោរពឲ្យបានត្រឹមត្រូវទាំងអស់ ដោយបញ្ជាក់ឲ្យច្បាស់ទៅដល់អ្នកជំងឺដែលវាត្រូវតែចៀសវាងដាច់ខាតរាល់ការជុំរុញក្បាលដោះដែលអាចឲ្យវារីកធំ និងធ្វើឲ្យស្បូនកន្ត្រាក់យ៉ាងខ្លាំង។

ការចេញឈាមពីក្បាលដោះទាំងសងខាងកម្រកើតមានឡើងនៅត្រីមាសទី២ ឬទី៣នៃគភ៌វាអាចមានជាប់រយៈពេលជាច្រើនខែក្រោយពេលសំរាលកូន និងជាការសន្មតនៃការកកើតកោសិកាក្នុងផ្លូវទឹកដោះជាច្រើនលើសលប់។​ ក្នុងករណីមានការចេញឈាមតាមក្បាលដោះតែម្ខាង យើងត្រូវបញ្ឈប់ការបំបៅកូនភ្លាម ហើយបន្ទាម់មកត្រូវពិនិត្យដោយរូបភាពវេជ្ជសាស្ត្រឲ្យបានច្បាស់លាស់ [4]។

ខ- ឈឺក្បាលដោះ (Mamelon douloureux)

នៅពេលបំបៅដោះដំបូង ការឈឺចាប់នៅលើក្បាលដោះអាចកើតមានឡើងដោយគ្មានរោគសញ្ញាគ្លីនិកនៃការក្លាយរោគនៅលើស្បែកបន្តិចណាឡើយ។ការឈឺចាប់នេះកើតឡើងនៅពេលកូនបៅដោះហើយវាបាត់ទៅវិញនៅពេលកូនឈប់បៅ។ វាជាបាតុភូតកើតឡើងដោយឯកឯងដែលមានរយៈពេលពី៣ទៅ៤ថ្ងៃ។

គ- ប្រេះក្បាលដោះ (Crevasses)

វាមានស្នាមប្រេះនៅលើក្បាលដោះបណ្ដាលឲ្យមានការឈឺចាប់ដែលកើតមានឡើងភ្លាមៗជួនកាលមានលាយឈាមបន្តិចបន្តួចនៅថ្ងៃដំបូងក្រោយសំរាល។វាបណ្ដាលមកពីកត្តាផ្សេងៗជាច្រើនដូចជា៖

- ខ្វះអនាម័យនៅលើដោះ ឬកន្លែងផ្សេងទៀតដែលនៅក្បែរវា ឬនៅដៃរបស់វា។

- ការធ្វើអនាម័យញឹកញាប់ពេក ឬការប្រើប្រាស់ផលិតផលរំខានផ្សេងៗ។

​- ក្បាលដោះទាញចូលក្នុង ឬខ្លីពេក។

- បំបៅដោះកូនយូរពេក។

ជាលទ្ធផល ការកកកុញទឹកដោះដែលលាយឡំ និងទឹកមាត់នៅក្នុងផ្នត់ស្បែកបណ្ដាលឲ្យបង្ករោគ។ ការព្យាបាលដែលសំខាន់នោះ គឺការការពារ និងការជូតសំអាតក្បាលដោះឲ្យបានស្អាតស្ងួតល្ អក្រោយពេលបំបៅដោះហើយព្រមទាំងអនាម័យដៃឲ្យបានស្អាតជានិច្ច។​ រយៈពេលបំបៅដោះមិនឲ្យលើសពី១០នាទីក្នុងដោះម្ខាង។ នៅពេលមានប្រេះក្បាលដោះកើតឡើងគេត្រូវប្រើប្រដាប់ទាញបឺតទឹកដោះរយៈពេល២ទៅ៣ថ្ងៃហើយគេអាចប្រើក្រែមដែលមានលាយវីតាមីនអា ឬវីតាមីនអឺនៅលើក្បាលដោះនោះ។ វាមានវិបត្តិជាញឹកញាប់ក្រោយការសំរាលដែលមិនត្រូវធ្វេសប្រហែសជាមួយនឹងហានិភ័យដែលវាបណ្ដាលឲ្យមានផលវិបាកការក្លាយរោគ [3]។

ឃ. ស្ទះទឹកដោះ (Engorgement mammaire)

ការកកើតទឹកដោះបានបង្ហាញដោយការតឹងដោះ ជួនកាលមានលាយឡំនិងមានក្ដៅខ្លួនតិចៗ។ ៣ថ្ងៃក្រោយ បាតុភូតនេះនឹងបាត់ទៅវិញដោយខ្លួនឯងព្រមជាមួយនឹងការបញ្ចេញទឹកដោះ។ ចាប់ពីរយៈពេលនេះទៅការបញ្ចេញទឹកដោះពិតជាចាំបាច់ដល់ការជួយសំរួល ដើម្បីជៀសវាងផលវិបាកនៃក្លាយរោគផ្សេងៗ។ មុននឹងបំបៅកូនគេអាចប្រើកន្សែងក្ដៅដើម្បីជួយសំរួល ការបញ្ចេញទឹកដោះ និងត្រូវច្របាច់ដោះឲ្យទឹកដោះចេញពីដោះឲ្យអស់ក្រោយបំបៅ។ ក្រៅពីនេះ គេក៏អាចប្រើថ្នាំផ្សេងៗទៀតដូចជា Ocytocine ឬ Méthergin រយៈពេល១៥ទៅ៣០នាទីមុនបំបៅកូនដែលមានរយៈពេល៣ទៅ៤ថ្ងៃ។

ង. ដក់ទឹកដោះក្នុងផ្លូវទឹកដោះ (Galactocèle)

គឺការស្ទះរន្ធផ្លូវទឹកដោះដែលបណ្ដាលឲ្យផ្លូវទឺកដោះរីកព្រមពេញទៅដោយទឹកដោះនៅពេលស្ត្រីបំបៅកូន។ នៅពេលពិនិត្យឃើញមានដុំមួយទំហំ២ទៅ៣សង់ទីម៉ែត្រ រាងពងក្រពើមានដែនកំណត់ច្បាស់ទន់ ហើយភាគច្រើននៅផ្នែកខាងលើ និងខាងក្រៅដោះ ឬនៅខាងក្រោយក្បាលដោះមិនមានសញ្ញាក្លាយរោគទេ។ ដុំនេះជាញឹកញាប់កើតឡើងភ្លាមៗ ឬឆាប់ឡើងៗ។ វាអាចមានមួយ ឬច្រើនដុំ ហើយក៏មិនមានកូនកណ្ដុរនៅឃ្លៀកដែរ។ វាអាចធូរស្រាលដោយខ្លួនឯង ឬបន្ទាប់ពីបូមចំណែកការវិវឌ្ឍរបស់វាអាចបង្កជាបូស ឬក៏វាក្លាយជាដុំកកទឹកដោះ (butyrique) ប៉ុន្តែជាទូទៅការវិវឌ្ឍរបស់វាល្អ ។នៅលើរូបថតគេឃើញមានទឺកលាយជាមួយខ្លាញ់ [1]

២. ឧប្បត្តិហេតុក្លាយរោគ

ក. Lymphangite:

នៅរយៈពេលដំបូង វាស្ដែងឡើងភ្លាមៗក្នុងកំឡុងសប្តាហ៏ទី១ក្រោយសំរាលកូន។​ អ្នកជំងឺមានអាការៈ

- រងាញាក់

- កំដៅឡើងខ្លាំងរហូតដល់៤០អង្សា។

ពីនិត្យលើសុដន់៖

- បានបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ថាមានដុំរឹងសំប៉ែតហើយក្រាស់

- ក្រហមក្ដៅលើដុំនោះ

- មានកូនកណ្ដុរជាច្រើននៅក្នុងឃ្លៀក។

ពិនិត្យទឹកដោះមិនមានខ្ទុះទេ (Budin អវិជ្ជមាន )

ការបំបៅកូនអាចបន្តទៀតបាន

ការព្យាបាលដោយឧសថ anti-inflammatoires non stéroides លាយនឹងថ្នាំសំលាប់មេរោគ (Antistaphylococcique)។

ខ- បូសដោះ

វាកើតឡើងដំបូងដោយសារមានការរលាកផ្លូវទឹកដោះ(Galactophorite) ដែលស្ដែងឡើងដោយ៖

•ការឈឺចាប់យ៉ាងខ្លាំងនៅលើដោះ

•ក្ដៅខ្លួន 38-38,5 ̊c

•មិនមានសញ្ញានៅលើស្បែកទេ

•មិនមានកូនកណ្ដុរនៅក្នុងឃ្លៀកទេ។

ការឆ្លងរោគបណ្ដាលមកពីទារកបៅក្បាលដោះដែលមានមេរោគ (effet rétrograde )ចំណែកឯការឆ្លងរោគតាមឈាមកម្រមានណាស់លើកលែងតែករណីមានមេរោគរាតត្បាតក្នុងឈាម។ មេរោគដែលមានច្រើនជាងគេគឺ staphylocoque doré 95% [2]។ រោគវិនិច្ឆ័យវិជ្ជមាននៅពេលដែលគេយកវត្ថុរាវដែលចេញពីក្បាលដោះដាក់លើក្រណាត់ ឬស្បៃគេឃើញមានខ្ទុះពណ៌លឿង (Budin + ឬហៅថាអាប់សែ)។ ដូច្នេះ គេត្រូវឲ្យស្ត្រីឈប់បំបៅដោះកូនតែម្ដង។ ចំពោះជំងឺនេះគេត្រូវចែកឲ្យដាច់ពីជំងឺរលាកក្រពេញដោះ និងជំងឺមហារីក។

៣. ជំងឺលាយឡំដទៃទៀត

ក. ដុំស្លូត (Adénofibrome)

វាជាដុំស្លូតដែលគេសង្កេតឃើញញឹកញាប់ចំពោះស្ត្រីវ័យក្មេង។ វាជាដុំដែលវិវឌ្ឍទៅតាមកាលរដូវរបស់ស្ត្រី ដូច្នេះនៅពេលមានផ្ទៃពោះ ឬក្រោយសំរាល ដុំនេះអាចរីកធំ ឬក្លាយរោគ (nécrose ischémique) ដែលបណ្ដាលឲ្យមានការឈឺចាប់។ ជាធម្មតា មានតែការតាមដានទេដែលអាចកំណត់រោគសញ្ញាថាតើវាមានផលពិបាកយ៉ាងណាខ្លះ។ ប្រសិនបើដុំនោះធំ គេត្រូវធ្វើការវះកាត់មុនពេលមានផ្ទៃពោះ ប្រសិនបើស្ត្រីនោះចង់បំបៅដោះកូនដោយធម្មជាតិ។

ខ. ដុំ Phyllode

វាជាដុំដោះដែលគេកម្រជួបប្រទះនៅពេលស្ត្រីកំពង់មានគភ៌ការវិវឌ្ឍរបស់វាមានសភាពលឿន [5]ដែលការមានគភ៌របស់ស្ត្រីមិនមានការទាក់ទងទៅលើការវិវឌ្ឍរបស់ដុំ Phyllodeទេ​ ដូច្នេះ ការព្យាបាលតម្រូវឲ្យយើងធ្វើការវះកាត់ជាបន្ទាន់ដោយមិនរង់ចាំដល់ស្ត្រីនោះសំរាលកូនឡើយ។ ដុំphyllodeជាដុំដែលមានហានិភ័យអាចលាប់ឡើងវិញនៅហ្នឹងកន្លែងនឹងអាចក្លាយជាដុំមហារីក ។

គ. ដុំខ្លាញ់

វាជាដុំស្លូតមិនវិវឌ្ឍទៅតាមកាលរដូវរបស់ស្ត្រីទេ ដូច្នេះការវិវវឌ្ឍ និងការព្យាបាល មិនធ្វើឲ្យមានការប្រែប្រួលចំពោះគភ៌របស់ស្រ្តីឡើយ។

ឃ. Mastose

វាជាជំងឺដែលគេសង្កេតឃើញមានច្រើនជាងគេចំពោះស្ត្រីដែលមានអាយុពី៣៥ដល់៥០ឆ្នាំ។ ជំងឺមានលក្ខណះជាដុំមួយ ឬច្រើនដែលគេស្ទាបឃើញនិងមានការឈឺចាប់ជារៀងរាល់ថ្ងៃ។ ផ្ទុយទៅវិញ នៅពេលមានគភ៌ រោគសញ្ញាខាងលើវាបាត់ទៅវិញដោយសារសុដន់របស់ស្ត្រីឡើងខ្លាំង។ មានតែការតាមដានទេដែលប្រសើរបំផុត។

ង. ក្រពេញដោះនៅខុសកន្លែង (Glandes ectopiques)

ក្រពេញដោះតាំងនៅខុសកន្លែងអាចសង្កេតឃើញ នៅពេលស្ត្រីមានគភ៌។ វាអាចមានជាក្បាលដោះមួយ (polythélie) ឬផ្សំជាធម្មតាដោយជាលិកាក្រពេញដោះ (polymastie)។ ជាទូទៅ វាស្ថិតនៅបណ្ដោយតាមខ្សែក្បាលដោះជាពិសេសនៅម្ដុំឃ្លៀកដែលគេមិនត្រូវច្រឡំជាមួយនឹងកូនកណ្ដុរឃ្លៀកឡើយ។

៤- សេចក្ដីសន្និដ្ធាន

ជំងឺសុដន់ ក្រៅពីជម្ងឺមហារីក ចំពោះស្រ្តីកំពុងមានគភ៌ និងពេលបំបៅដោះកូន ជាជំងឺដែលមានការទាក់ទងមួយភាគធំជាមួយនឹងគភ៌របស់ស្រ្តីក៏ដូចជាការបំបៅដោះកូនដែរ។ ដូច្នេះ ស្ត្រីគ្រប់រូបចាំបាច់ត្រូវតែស្គាល់យល់ដឹងពីវិធិស្រាវជ្រាវនៅដំណាក់កាលនៃជំងឺ ដើម្បីចៀសវាងនូវផលវិបាកធ្ងន់ធ្ងរ។ 

បកស្រាយ ដោយលោកសាស្រ្តាចារ្យ វេជ្ជបណ្ឌិត​ តន់ ផល្លី ឯកទេសវះកាត់ជំងឺមហារីកសុដន់និង​ជាអតីតអនុប្រធានមន្ទីរពេទ្យមិត្តភាពខ្មែរ-សូវៀត និងជាម្ទាស់មន្ទីរសម្រាកព្យាបាល​ តន់ ផល្លី។  

BIBLIOGRAPHIE:

[1] Cassier C., Le Treut A ., Dilhuydy M.H., Chavoix A ., Journé-Raymond A. – Aspects radiographiques des galactocèles. J. Radiol., 1986,67: 803-806.

[2] Hegg R., Barrros A. C. S. D., Pinotti M.- Breast infections. In : Bonillas-Musoles F., ed. Benign breast tumors. FIGO Committee for the study of female breast. (FIGO World Congress, Montreal 1994 ) Valencia (Spain) : University School of Medecine, 1994.

[3] Horovitz J., Hocke C., Roux D., Dubecq J.P- Suites de couches normales et pathologiques. (syndromes neuro-endocriniens non compris). Éditions Techniques. Encycl.Méd.Chir. (Paris France), Obstétrique, 1994, 5-110-A-10 :11 p.

[4] Lefranc J.P., Salet-Lizee D., Blondon J. – Les écoulements mamelonnaires. Encycl.Méd. Chir. (Paris France), Gynécologie, 1989, 3-812-A-20 : 6 p.

[5] Verhaeghe M., Clay A., Dupont A., Beylis-Noel I.- Tumeur phyllode. In : Demaille A ., Delecour M., Adenis L ., Crepin G., Cappelaere P., eds. Les maladies du sein en 1985. Formation Médicale Continue en Sénologie, Journées Françaises de Sénologie et de Pathologie Mammaire. Paris, Masson, 1985 : n  ̊7.

©2017 រក្សាសិទ្ធិគ្រប់យ៉ាង​ដោយ Healthtime Corporation ចំពោះគ្រប់អត្ថបទដោយគ្មានផ្នែកណាមួយត្រូវបោះពុម្ពផ្សាយចូល ប្រព័ន្ធអ៊ីនធឺណែតឧបករណ៍អេឡិចត្រូនិកអាត់ជាសំឡេងឬថតចំលងគ្រប់រូបភាពដោយគ្មានការអនុញ្ញាតឡើយ។